Qəbizlik nədir? Qəbizliyə nə kömək edir?

Qəbizlik, bir həftə ərzində tualetə çıxma sayının üçdən az olması halıdır. Lifli qidalardan az istifadə etmək, gündəlik qəbul edilən maye miqdarının kifayət etməməsi, hərəkətsiz həyat tərzi, defekasiya hissi olsa da tualetə getməmək, tez-tez və çox miqdarda laksatif və lavman istifadəsi, şəkər (diabet) xəstəliyi, həyəcanlı bağırsaq sindromu və çölyak xəstəliyi kimi sağlamlıq problemləri qəbizliyin səbəbləri arasında yer alır.

İncir, ərik, xurma, qara gavalı kimi lifli qidalar, kəpəkli qidalar, kifayət qədər tərəvəz və meyvələr qəbizliyə kömək edən qidalar arasında göstərilir. Həmçinin, maye qəbulunun artırılması, müntəzəm gəzinti və idman hərəkətləri qəbizliyin aradan qaldırılmasında və qarşısının alınmasında çox təsirlidir. Bununla yanaşı, qəbizlik halında qara çay, kola, banan, şaftalı və posasız qidaların çox istifadə edilməsindən qaçınmaq lazımdır.

Qəbizlik nədir?

Qəbizlik, bir həftə ərzində tualetə çıxma sayının üçdən az olması halıdır. Şəxsin, həftədə üç dəfə və ya daha çox sayda tualetə çıxmasına baxmayaraq, qatı şəkildə və çətinliklə edilən və ya tam boşalma hissini təmin etməyən hallar da qəbizlik olaraq tanımlanır. Qəbizlik bir xəstəlik sayılmamaqla birlikdə, görünmə sıxlığı baxımından həzm sistemi şikayətlərinin başında gəlir.

Qəbizlik əlamətləri nədir?

Qəbizlik əlamətləri bunlardır:

• Topaq-topaq, quru və sərt xarakterli nəcis,
• Nəcisin çıxışının çətin və ağrılı olması,
• Anal bölgədə gərginlik və rektumda nəcisin çıxışına maneə varmış hissi,
• Tualetə çıxışın tam rahatlamanı təmin edəcək qədər olmaması,
• Tam boşalma hissi və defekasiyanın anal bölgənin və ya qarının əl ilə basılması ilə təmin edilə bilməsi.

Qəbizlik nədən olur?

Ağızda başlayan həzm funksiyası, mədə ilə davam edir və maye halına gətirilən faydalı qidalar incə bağırsaqdan əmilib qana keçir. Qalın bağırsağın vəzifəsi içərisindəki atığın maye hissəsini, bədənin ehtiyacına görə geri əmməkdir. Nəticədə bu işin edilmə formasına görə nəcis sulu-yumşaq və ya qatı şəkildə atılır. Həzm edilmiş qidanın uzun müddət kolonada qalması qəbizliyə yol açar, bu halda qalın bağırsaq mayeni daha çox əmir, quru və sərt nəcis yaranmasına və rektal əzələlərin bunu daha çətin çıxara bilməsinə səbəb olur.

• Pelvik taban xəstəlikləri,
• Bağırsaq əməliyyatları,
• İrritabl bağırsaq sindromu (Həyəcanlı bağırsaq sindromu),
• Alüminium və kalsium tərkibli antiasidlər və dəstək məhsulları,
• Bağırsaq spazmını aradan qaldırmaq məqsədilə istifadə edilən antispazmodik və antixolinergik dərmanlar,
• Epilepsiya müalicəsində istifadə edilən dərmanlar,
• Ürək və yüksək təzyiq müalicəsində istifadə edilən kalsium kanal blokatorları,
• Diuretiklər, dəmir tərkibli dərmanlar,
• Parkinson müalicəsində istifadə edilən dərmanlar,
• Bəzi ağrı kəsici və antidepressant dərmanlar qəbizliyə səbəb ola bilər. Həmçinin,
• Bəzi şəxslərin səyahət etmək kimi gündəlik vərdişlərindəki dəyişikliklər,
• Hamiləlik,
• İrəli yaş qəbizliyə səbəb ola bilər. 65 yaş və üzəri qadın və kişilərdə 16-26% nisbətində qəbizlik olduğu bildirilmişdir.

Qəbizliyə səbəb olan digər faktorlar bunlardır:

• Lifli qidaların az istifadəsi,
• Gündəlik qəbul edilən maye miqdarının kifayət etməməsi,
• Hərəkətsiz həyat tərzi,
• Defekasiya hissi olsa da tualetə getməmək,
• Tez-tez və çox miqdarda laksatif və lavman istifadəsi.

Qəbizliyə səbəb olan xəstəliklər:

• Həyəcanlı bağırsaq sindromu (İrritabl bağırsaq sindromu),
• Nəcisin keçidinə təsir edən şişlər və digər səbəblər,
• Gluten enteropatiyası (Çölyak xəstəliyi),
• Kolon polipləri,
• MS xəstəliyi (Multipl Skleroz),
• Diabet (Şəkər) xəstəliyi,
• Hipotiroidi,
• Parkinson xəstəliyi,
• İnsult və sinir xəstəlikləri kimi narahatlıqlar qəbizliyə səbəb ola bilər.

Qəbizlik hansı fəsadlara yol açar?

Qəbizliyin uzun müddət davam etməsi bəzi xəstəliklərin yaranmasına yol aça bilər. Qəbizlik, rektum və anüsda olan toplardamarların iltihabı və şişməsi ilə ağrı və damardan qanama edə bilən hemoroid (babasil) xəstəliyinə səbəb ola bilər. Eyni şəkildə anüs və kanal girişində çatlama (fissur) yaranması da qanama, ağrı, acı və qaşıntı edə bilər. Qatı və böyük nəcisin atıla bilməməsi ilə bağırsaq tıxacları yaranabilir; çətin defekasiya nəticəsində bağırsaq toxuması anüsdən kənara çıxar (rektal prolapsus).

Qəbizlik hansı xəstəliklərin xəbərçisi ola bilər?

Qəbizlik; səyahət etmək, az maye qəbul etmək, az lifli qida ilə qidalanmaq kimi müvəqqəti və düzəldilə bilən səbəblərlə yarana bildiyi kimi bəzi xəstəliklərin də əlaməti ola bilər.

• Hipotiroidi,
• Qalın bağırsaq xərçəngi,
• Divertikulyar xəstəlik (Bağırsaq divarı əzələ quruluşunun zəif sahəsinin, bağırsağın xaricinə doğru balon, cib şəklində yaranması),
• Diabet,
• İrritabl bağırsaq sindromu,
• Bağırsaq tıkanıklığı yaradan hallar,
• MS xəstəliyi,
• Parkinson xəstəliyi qəbizlik şikayətlərinin də görüldüyü xəstəliklərdir.

Qəbizliyin diaqnoz və müalicə üsulları nədir?

Qəbizlik diaqnozunda, öncə xəstənin;

• Defekasiya vərdişi,
• Mövcud digər şikayətlər,
• İstifadə edilən dərmanlar və dəstək məhsulları,
• Keçirilmiş xəstəliklər,
• Ailədə qəbizliklə əlaqəli xəstəliklər həkim tərəfindən ətraflı olaraq qiymətləndirilir.

Fiziki müayinə və rektal tuşe (anal kanal və rektum alt hissəsinin barmaqla müayinəsi) ilə qəbizlik və səbəblərinin də müəyyən edilməsi lazımdır. Lazım olan hallarda nəcis və qan analizləri (qan şəkəri, tiroid funksiyası testləri, qan sayımı, sedimentasiya və s.) aparılır.

• Qalın bağırsağın endoskopik müayinəsi,
• Anal əzələlərin işini yoxlayan manometrik qiymətləndirmə,
• Radioloji olaraq görünə bilən işarələrin udulması və sonrasında bağırsaqda zaman ərzində bu işarələrin irəliləyişinin təqibi ilə tranzit vaxtının ölçülməsi,
• Radioloji olaraq defekasiyanın görüntüləndiyi müayinələr (defekoqrafiya) qəbizlik səbəblərini müəyyən etməkdə istifadə edilən testlərdir.

Qəbizliyin müalicəsi:

Qəbizliyin müalicəsi, əvvəlcə bəzi vərdişlərin düzəldilməsini tələb edir.

• Kifayət qədər su içilməsi,
• Tərəvəz, salat, ərik, incir, xurma kimi lifli qidaların istifadəsi,
• Müntəzəm gəzinti və/və ya idman edilməsi,
• Pis təsiri olan dəstək məhsulları və dərmanların istifadə edilməməsi və ya tənzimlənməsi qəbizlik müalicəsində ilk görülməli tədbirlərdir.
• Dərman dəstəyi olaraq əvvəlcə bağırsaqda lif miqdarını və maye miqdarını artıran yumşaldıcılar istifadə edilə bilər.

Bağırsaq tıkanıklığı şübhəsi olan hallarda həkim tərəfindən verilmədikcə təsadüfi və məsləhətlə dərman istifadə edilməməlidir. Tıxac şəklində qatı nəcis və ya bağırsaqda keçidi çətinləşdirən bəzi xəstəliklərdə həkimin lazım görməsi ilə yüksək lavman (sabun, qliserin və ilıq su ilə) tətbiq edilir. Pelvik taban əzələlərini gücləndirən məşqlər uyğun hallarda faydalı olan müalicədir.

Qəbizliyə nə kömək edir?

• Gün ərzində maye qəbulunun artırılması,
• Səhər yeməyindən əvvəl su içilməsi və gün ərzində bir neçə saat arayla su içilərək bədənin su ehtiyacının qarşılanması,
• Quru və ya yaş incir, ərik, xurma, qara gavalı kimi lifli qidaların istifadəsi,
• Kifayət qədər tərəvəz, meyvə və kəpəkli məhsulların istifadəsi,
• Müntəzəm gəzinti və idman edilməsi qəbizliyə yaxşı gəlir və qəbizliyin qarşısının alınmasına kömək edir.

Qəbizlik halında aşağıdakı qidalar çox istifadə edilməməlidir:

• Qara çay,
• Kola,
• Banan,
• Şaftalı və posasız qidaların çox istifadəsindən qaçınmaq lazımdır. Həmçinin, səhər və ya gün ərzində tualet ehtiyacı hiss edildikdə etməmək və ya gecikdirmək qəbizliyə yol açır. Buna görə vaxtında defekasiyaya diqqət yetirilməlidir.

Körpələrdə qəbizliyə nə kömək edir?

Körpələrdə qəbizlik halı ana südünün kəsilməsini tələb etmir. Qəbizlik, öncə həkimə bildirilməli və həkimin tövsiyələri yerinə yetirilməlidir. Həkimin təsdiqi alınaraq körpənin ay və çəkisinə uyğun olaraq su qəbulunu artırmaq olar. Körpənin meyvə suyu içə bildiyi dövrdə isə quru qara gavalı və armud tərkibli meyvə suyu, yumşaq qida qəbul edə bilirsə meyvə və tərəvəz püresi, taxıllı qidalar verilə bilər. İlıq hamam əzələlərin gevşəməsini və körpənin kaka etməsini təmin edə bilər. Rektal termometr ilə ölçmə edilməsi kimi rektal stimul da təsirli ola bilər.

Uşaqlarda qəbizliyə nə kömək edir?

Uşaqlarda qəbizliyin aradan qaldırılmasında;

• Lif baxımından zəngin tərəvəz və meyvələr,
• Mısır gevreği,
• Taxıllı çörək,
• Yüngül yağlı partlamış qarğıdalı,
• Yoğurt kimi probiotik tərkibli qidalar fayda verir. Bu məhsulların yanı sıra kifayət qədər su içilməsi də çox önəmlidir. Həmçinin süd istifadəsi də faydalıdır. Pəhriz və su ilə kifayət qədər nəticə əldə edilməzsə həkimin tövsiyə edəcəyi nəcis yumşaldıcı dərmanlar təyin edilən müddət və dozada istifadə edilir. Həmçinin, uşağa səhər yeməyi və yeməklərdən sonra tualet ehtiyacı olub olmadığını uyğun şəkildə xatırlatmaq tualet vərdişi qazanmasına kömək edir.

Hamiləlikdə qəbizliyə nə kömək edir?

Hamiləlikdə;

• Hormon dəyişiklikləri,
• Fiziki aktivliyin azalması,
• Dəmir preparatı istifadəsi,
• Körpənin bağırsaqlara təzyiqi,
• Pəhrizdə lifli qidaların az olması qəbizliyə səbəb ola bilər.
• Kəpək, lobya, paxlalılar, tərəvəz və meyvə, chia toxumu, quruyemiş istifadəsi hamiləlikdə qəbizliyə yaxşı gəlir.
• Gəzinti və hamiləlikdə edilə bilən məşqlər qəbizliyi önləmək və aradan qaldırmaqda önəmlidir. Həkim tövsiyəsi ilə lazım olsa həcm artırıcı, yumşaldıcı, mineral yağ kimi kayganlaşdırıcı təsir göstərən və bağırsaq əzələ aktivliyini artıran dərmanlar istifadə edilə bilər. Bunların istifadəsində və uzun müddət davam etməsində zərərli təsir ola biləcəyi üçün həkim nəzarəti lazımdır.
• Bağırsaq vərdişində altı həftədən uzun sürən dəyişikliklər, qan gəlməsi, həyəcanlı bağırsaq sindromu hekayəsi və ailədə kolon xərçəngi olması hallarında vaxt itirilmədən həkimə müraciət edilməlidir.

Doğuşdan sonra qəbizlik

Doğuşdan sonra tez-tez qəbizlik əmələ gəlir. Əgər bağırsaqların normal işləməyə başlaması sizdən bir neçə gün tələb edərsə, bundan heç də məyus olmayın. Bu normal haldır.
Rasionunuza bişmiş çuğundur, alma, qara gavalı, kişmiş, əncir və ərik qurusu, kəpək çörəyi daxil edin.

Çoxlu maye için, duru qida bağırsaqların daha asan boşalmasına imkan yaradır. Hərəkətsizlik bağırsaq fəaliyyətinin azalmasına gətirib çıxarır, buna görə də imkan daxilində qısa gəzintilər edin və ya yataqda uzanarkən sadə idman hərəkətləri edin. Lazım olarsa, işlətmə dərmanları və ya rektal şamlardan istifadə etmək olar.

Bir çox hallarda doğuşdan sonra hemorroidal düyünlər əmələ gəlir (babasil). Bu zaman nəcis ifrazının müntəzəm olmasına diqqət yetirin, hər dəfə bayıra gedəndən sonra arxa dəliyi ilıq su ilə təmiz yuyun. Belə hallarda həkiminiz sizə xüsusi rektal şamlar da təyin edə bilər. Rasionunuza maqneziumla, C, K, P vitaminləri ilə zəngin olan qida məhsulları daxil edin.