Yenidoğulmuşlarda sarılıq, yeni doğulmuş körpələrin dərisinin və gözlərinin sklerasının sararması ilə xarakterizə olunan ümumi bir vəziyyətdir. 
Körpənizin bədəni hər gün bəzi qırmızı qan hüceyrələrini təkrar emal edir. Hamiləlik dövründə ana qaraciyəri körpəyə bilirubin adlı qırmızı qan hüceyrələrinin parçalanması zamanı əmələ gələn sarı piqment ötürür. Doğumdan sonra bunu körpənin özü edir. Lakin bəzən doğuşdan sonra körpənizin qaraciyəri bilirubini öz başına düzgün şəkildə çıxarmaq üçün kifayət qədər inkişaf etməmiş ola bilər. Qaraciyərin doğumdan sonra körpədə bu formada sarılığa səbəb olmasına fizioloji sarılıq deyilir. 

Körpələrdə fizioloji sarılığın əsas səbəbi olan bilirubin miqdarının körpəyə təsirini bu formada qruplaşdıra bilərik:

Yetişməmiş qaraciyər funksiyası. Fizioloji sarılığa səbəb olan əsas amillərdən biri yeni doğulmuş körpənin qaraciyərinin yetişməməsidir. Qaraciyər bilirubinin, köhnə qırmızı qan hüceyrələrinin parçalanması zamanı yaranan sarı piqmentin işlənməsi və aradan qaldırılmasında mərkəzi rol oynayır. Yenidoğulmuşlarda qaraciyər hələ də inkişaf edir və ona görə də normal olaraq həyatın ilk bir neçə günü ərzində bilirubini effektiv şəkildə emal edə bilməz.

Həddindən artıq bilirubin istehsalı. Yenidoğulmuşlarda yuxarı yaşlı körpələrə və böyüklərə nisbətən qırmızı qan hüceyrələrinin parçalanma nisbəti daha yüksəkdir. Bu artan parçalanma bilirubinin istehsalında müvəqqəti artımla nəticələnir. Qaraciyər hələ də inkişaf etdiyi üçün artan bilirubin yükü ilə ayaqlaşa bilmir, bu da körpənin qanında bilirubinin səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər.

Məhdud bilirubini ifraz etmə qabiliyyəti.Qaraciyər bilirubini emal etməklə yanaşı, onu ödün içərisinə yığılmasına kömək edir, daha sonra həzm sistemi vasitəsilə bədəndən çıxarılır. Yeni doğulmuş körpələrdə bu proses daha az təsirli ola bilər və qanda bilirubinin yığılmasına daha çox kömək edir.

Körpələrdə fizioloji sarılıq əlamətləri nələrdir?

Körpələrdə fizioloji sarılıq ümumi bir vəziyyətdir və onun əlamətləri ümumilikdə yüngül olur. Eyni zamanda körpələrdə fizioloji sarılıq adətən doğuşdan bir neçə gün sonra müşahidə olunur və yeni doğulmuş uşağın inkişafının normal bir hissəsidir. 

Körpələrdə fizioloji sarılığın bəzi əsas əlamətləri və xüsusiyyətləri bunlardır:

Dərinin saralması. Körpələrdə fizioloji sarılığın ən çox nəzərə çarpan əlaməti körpənin dərisinin sarımtıl rəngdə olmasıdır. Bu simptom adətən körpənin üzündən başlayır, sonra aşağıya doğru sinə, qarın və ətraflara doğru irəliləyir. 
Sarılığın dərəcəsi uşaqlar arasında fərqli olsa da, daha çox üz hissədə müşahidə olunur. 

Gözlərin saralması. Sarılıq zamanı körpənin gözlərinin ağları (sklera) da sarıya çevrilə bilər. Bu sarılıq icterus adlanır və sarılığın ən çox yayılan əlamətlərindəndir.

Selikli qişaların saralması. Körpələrdə fizioloji sarılıq dəri və gözlərlə yanaşı ağız içindəki selikli qişalara da təsir edərək onların sarı görünməsinə səbəb ola bilər.

Solğun nəcis. Bəzi hallarda körpənin nəcisi bədəndə bilirubinin yığılması səbəbindən solğun və ya gil rəngli ola bilər. Bu sarılığın dolayı əlaməti də hesab olunur.

Tünd sidik. Körpələrdə fizioloji sarılıq zamanı onun sidiyi adi haldan daha tünd görünə bilər ki, bu da sarılığın digər dolayı əlamətidir. 
Tünd sidik artıq bilirubinin sidiklə xaric olması səbəbindən baş verir.

Qidalanma çətinlikləri. Nadir hallarda şiddətli sarılıq süstlük və qidalanma çətinliklərinə səbəb ola bilər.

Körpələrdə fizioloji sarılıq adətən doğuşdan bir və ya iki gün sonra görünür və üçüncü-dördüncü günlərdə ağırlaşır. Daha sonra, körpənin qaraciyəri yetkinləşdikcə tədricən yaxşılaşır və bilirubinin emalında daha təsirli olur. Körpələrdə fizioloji sarılıq adətən həyatının ilk iki həftəsində yox olur.

Körpələrdə fizioloji sarılığın riskləri varmı?

Körpələrdə fizioloji sarılıq adətən normal və xoşxassəli bir vəziyyətdir və onunla əlaqəli risklər aşağıdır. Bununla belə, bəzi hallarda sarılıq şiddətlənirsə və ya düzgün idarə olunmazsa, potensial risklər və ağırlaşmalar da ola bilər. 

Körpələrdə fizioloji sarılığın risklərinə və onların baş vermə vaxtını aşağıdakı kimi qruplaşdıra bilərik:

Kernikterus (Bilirubin Ensefalopatiyası).Az hallarda rast gəlinsə də, ağır sarılıq ilə əlaqəli ən ciddi risklərdən biri də bilirubin ensefalopatiya kimi tanınan kernikterusun inkişafıdır. Kernikterus körpənin qanında yüksək səviyyədə bilirubinin beyində çökməsinə səbəb olduqda baş verir. Bu, nevroloji zədələnmə və uzunmüddətli inkişaf problemləri ilə nəticələnə bilər. 
Körpələrdə fizioloji sarılığın düzgün monitorinqi və müalicəsi ilə kernikterusun qarşısını almaq olar.

Qidalanma çətinlikləri. Bəzi hallarda ağır sarılıq yenidoğulmuşlarda süstlüyə və qidalanma çətinliklərinə səbəb ola bilər. Körpə kifayət qədər süd və ya maye qəbul etmirsə, susuz qala və arıqlaya bilər. Körpələrdə fizioloji sarılıq qidalanma çətinliklərinə səbəb olduqda onun müalicəsi zamanı kifayət qədər qidalanma və nəmləndirmə çox vacibdir.

Müalicənin ağırlaşmaları. Fototerapiya (xüsusi işıqlara məruz qalma) və ya qan mübadiləsi kimi ağır sarılığın müalicəsi öz risklərini daşıyır. Məsələn, fototerapiya işıqlarına həddindən artıq məruz qalma uşaqda dəri səpgilərinə və ya digər dəri problemlərinə səbəb ola bilər. Qan mübadiləsi transfüzyonları ümumiyyətlə təhlükəsizdir, lakin infeksiya və ya mənfi reaksiya kimi hər hansı qanköçürmə ilə bağlı adi risklərlə qarşılaşmaq da mümkündür.

Bu risklərin ağır və ya müalicə olunmamış sarılıq ilə əlaqəli olduğunu və nadir hallarda rastlandığını vurğulamasaq, olmaz. Körpələrdə fizioloji sarılıq hallarının əksəriyyəti bu şiddət səviyyəsinə qədər irəliləmir və öz-özünə, yaxud da yaxşı qidalanma və ya yüngül fototerapiya kimi sadə müdaxilələrlə həll olunur.

Körpələrdə fizioloji sarlığın müalicəsi

Körpələrdə fizioloji sarılığın müalicəsi adətən yüngül hallarda tələb olunmur, çünki fizioloji körpənin qaraciyəri yetkinləşdikcə və bilirubinin emal normallaşdıqca öz özünə keçir. Lakin sarılığın daha qabarıq olduğu və ya ağırlaşma potensialına malik olduğu hallarda və ya körpədə yüksək bilirubin səviyyəsi üçün risk faktorları varsa, həkim müxtəlif müalicə və müdaxilələr tövsiyə edə bilərlər. 

Körpələrdə fizioloji sarılıq üçün xüsusi müalicə üsulları bunlardır:

Tez-tez qidalanma. Körpələrdə fizioloji sarılığı idarə etməyin ən təsirli yollarından biri tez-tez qidalanmadır. Bu istər ana südü, istərsə də butulka ilə qidalanma ilə ola bilər. 
Tez-tez qidalanma bilirubinin körpənin həzm sistemindən keçməsini təşviq edir və bilirubinin nəcislə ifrazını artırır. Yenidoğulmuşlar gündə ən azı 8-12 dəfə qidalanmalıdırlar və pediatr onların kifayət qədər qidalanmasını təmin etmək üçün yuxulu körpəni oyandırmağı tövsiyə edə bilərlər.

Monitorinq. Pediatr qan nümunələri götürməklə və ya transkutan bilirubinometriya kimi qeyri-invaziv üsullardan istifadə etməklə körpənin bilirubinin səviyyəsini yaxından izləyəcək. Bu monitorinq bilirubinin səviyyəsinin yüksəldiyini və ya azaldığını müəyyən etməyə kömək edir və sonrakı müalicə ilə bağlı qərarlara rəhbərlik edir.

Fototerapiya. Fototerapiya körpənin dərisini dəridə bilirubinin parçalanmasına və onu sidik və nəcislə asanlıqla xaric oluna bilən formaya çevirməyə kömək edən xüsusi mavi işıqlara məruz qalmasını əhatə edir. 
Fototerapiya seansları zamanı körpə yalnız uşaq bezi və qoruyucu eynək taxılmaqla həyata keçirilir. 
Körpələrdə fizioloji sarılığın şiddətindən asılı olaraq fototerapiya xəstəxanada və ya evdə aparıla bilər.

Mübadilə transfuziyası. Bilirubinin səviyyəsinin təhlükəli dərəcədə yüksək olduğu və ya digər müalicələrə cavab vermədiyi nadir və ağır fizioloji sarılıq hallarında qan dəyişdirmə transfuziyası həkim tərəfindən tövsiyə oluna bilər. 
Bu prosedur bilirubinin səviyyəsini sürətlə azaltmaq üçün körpənin qanının bir hissəsini donor qanı ilə əvəz etməkdən ibarətdir.

Əsas səbəblərin idarə edilməsi. Əgər körpələrdə fizioloji sarılığa səbəb olan əsas səbəb, məsələn, qan qrupu uyğunsuzluğu (məsələn, Rh və ya ABO uyğunsuzluğu) varsa, əlavə müalicə və ya müdaxilələr tələb oluna bilər. 
Buraya hemolitik xəstəliyi idarə etmək üçün müdaxilələr, məsələn, Rh uyğunsuzluğu halında immunoqlobulin (anti-D) inyeksiyaları daxil ola bilər.

Ana südü ilə qidalanmaya dəstək. Ana südü ilə əlaqəli sarılıq hallarında pediatr ana südü ilə qidalandırma üsullarının optimallaşdırılması və körpənin kifayət qədər süd almasını təmin etmək üçün təlimat verə bilər. Bəzi hallarda, ana südü ilə qidalanma davam edərkən müvəqqəti formula ilə əlavələrin də tövsiyə edilməsi bura daxildir.

Körpələrdə fizioloji sarılığın müalicəsi ilə bağlı həkim tərəfindən verilən tövsiyələrə və təlimatlara əməl etmək vacibdir. Vaxtında müayinə ilə erkən aşkarlama və müdaxilə fəsadların qarşısını almaq və körpənin təhlükəsizliyini və rifahını təmin etmək üçün həkim körpənin vəziyyətindən asılı olaraq lazım olan düzgün müalicə üsulunu tövsiyyə edəcək.

İnteqrativ Təbabət üsulu ilə yanaşma:

Fizioloji sarılıq zamanı körpənin hələ tam yetkin olmayan qaraciyərinin və digər drenaj orqanlarının fəaliyyətini dəstəkləməklə onun fəsadlaşmasının qarşısını almaq mümkündür. Buna görə qaraciyərin öd yollarının funksiyasını tənzimləyən Hepeel preparatı yenidoğulmuş körpəni gələcəkdə fəsadlaşma yarada biləcək bilirubin intoksikasiyasından quruyur. İzopatik terapiyanın toxuma tənəffüsünü tənzimləyən katalizatorlarından Citrokehl istifadə etməklə körpə orqanizminə tam dəstək olmaq mümkündür.

/btk.az