Uşaqlarda qəbizlik səbəbləri

Sadə şəkildə desək, qəbizlik sərt nəcis və nadir, çətinliklə nəcisləməkdir. Nəcisləmənin tezliyi şəxsdən şəxsə dəyişir, lakin ümumiyyətlə uşaqlarda iki gündə bir ilə gündə iki dəfə nəcisləmək normal sayılır.

Körpələrdə xüsusilə ana südü ilə qidalananlarda gündəlik nəcisləmə sayı daha çox ola bilər. Qəbizlik (konstipasiya) körpəlikdə və uşaqlıqda tez-tez rast gəlinən narahatlıqlardan biridir. Qidalanma vərdişlərindən istifadə edilən dərmanlara qədər bir çox səbəbi ola bilər.

Altda yatan səbəbin müəyyənləşdirilməsi və qidalanma və həyat tərzi dəyişiklikləri müalicə üçün ilk addımdır. Uşağın tualet vərdişlərinin tənzimlənməsi və həkim məsləhəti ilə dərman istifadəsi problemin aradan qaldırılmasına kömək edir.

Qəbizlik səbəbindən yaranan rektal qanaxmalar, yəni anal fissur vəziyyətində isə ümumiyyətlə narahatlığa səbəb yoxdur, lakin qanaxmanın başqa səbəbləri ola biləcəyi üçün həkim nəzarətində fiziki müayinə aparıla bilər.

Uşaqlarda qəbizliyin səbəbləri nələrdir?

Ən çox rast gəldiyimiz növ sadə qəbizlik, ana südü kəsildikdə yerinə başlanan qidalara uyğunlaşma mərhələsində və ya tualet təlimi zamanı başlayır. Nadirdir ki, ana südünə əlavə olaraq, körpə üçün yeni olan qidalar başlananda da ortaya çıxa bilər.

Burada seçilən qidanın xüsusiyyəti vacib olmaqla yanaşı bədənə aid faktorlar da rol oynayır. Tez-tez rast gəlinən bu sadə tipin yanı sıra qəbizliyə, istifadə edilən dərmanlar (dəmir dərmanları, sidikqovucu dərmanlar, bəzi psixiatriya dərmanları və s.) səbəb ola bilər və ya bu vəziyyət bəzi əhəmiyyətli xəstəliklərin ilk xəbərçisi ola bilər. Bu xəstəliklərdən bəziləri bunlardır:

Körpələrdə qəbizlik

• Ana südü ilə qidalanma dövründə ananın qəbiz olması
• Bərk qidalara keçid və mamaların konsentrasiyasının dəyişdirilməsi
• Ana südündən inək südünə keçiddə çox inək südü qəbul etmək (1 yaşdan əvvəl inək südü verilməməlidir)
• Diş çıxarma və eməkləmə dövründə körpənin düzgün qidalanmaması
• Körpəlikdə istifadə edilən dəmir dərmanları

Uşaqlarda qəbizlik

• Lifli və sulu yeməklər əvəzinə bərk qidalarla qidalanmaq
• Davamlı karbohidratlı və lifsiz qidalar qəbul etmək
• Kifayət qədər su içməmək
• Fast-food və lazımsız qidalar yemək
• Məktəb yaşında tualetə getməmək və ya cizgi film/oyunu dayandırmamaq üçün gecikdirmək
• Nəcis zamanı ağrı səbəbindən tualetə getməməyi vərdiş halına gətirmək
• Tiroid hormonunun az ifraz olunması (hipotiroidi)
• Qalın bağırsaqda sinir sisteminin yaxşı inkişaf etməməsi (Diaqnoz qoyulduqda əməliyyat tələb olunur)
• Bağırsaq genişliyi, bağırsaq yavaşlığı kimi doğuşdan gələn problemlər
• Anusun olması lazım olan yerdən daha aşağıda yerləşməsi nəticəsində yaranan anal fissur
• Makat darlığı
• Ailə içi nəticələr, yeni bir qardaş, məktəbə başlama, valideynlərin ayrılığı kimi hallar
• İstifadə edilən dərmanların yan təsirləri

Bu siyahı daha da uzadıla bilər. Mövcud qəbizliyin bu xəstəliklərdən qaynaqlanıb-qaynaqlandığını araşdırmaq üçün mütləq bir mütəxəssisə müraciət edilməlidir. Məsələnin əhəmiyyətsiz olması müalicədə gecikmələrə səbəb ola bilər.

Daha böyük yaşlarda kolonoskopik müayinəyə ehtiyac duya biləcək qalın bağırsaq xəstəlikləri, polip, rektal xəstəliklər, anal və rektal fissurlar qəbizliyə səbəb ola bilər.

Uşaqlarda qəbizliyin əlamətləri nələrdir?

Körpələrdə tez-tez görülən əlamətlər

Bəzi körpələr gündə bir neçə dəfə nəcisini edərkən bəzi körpələr 2-3 gündə bir nəcis edir. Bu halda panik etməyin. Uşağın nəcisi sərtdirsə və uşaq nəcisləmə zamanı çətinlik çəkir və ağrı hiss edirsə, həqiqi qəbizlikdən bəhs edilə bilər.

Qəbizlik körpələrdə ağlama tutmaları, huysuzluq və yuxusuzluğa səbəb ola bilər. Həmçinin qarın ağrısı, əsəbilik və makat bölgəsində çatlaqlar görünə bilər.

Həkiminiz əlavə maye və ya bir qədər meyvə püresi tövsiyə edə bilər. Qəbizlik davam edərsə və körpənizin qarın ağrısı, ürəkbulanma və ya qusma varsa, dərhal həkimə müraciət edin.

Uşaqlarda tez-tez görülən əlamətlər

• Bir neçə gün tualetə çıxmamaq
• Tualet zamanı çətinlik çəkmək və sərt nəcis
• Ayaq uclarında durmaq və ya bağırsaq hərəkətini saxlamaq üçün rəqs edirmiş kimi görünmək
• Qarın ağrısı və şişlik
• Sızıntı səbəbindən çirkli alt paltarı
• Enkoprezis: Makatdakı sərtləşmiş nəcis səbəbindən yeni gələn və nisbətən daha yumşaq olan nəcis aşağıya sızdırmaq
• Nəcisin mesanəyə basması səbəbindən sidik qaçırma
• Makatda qan gəlməsi
• Tez-tez rast gəlinən sidik yolları infeksiyaları
• İştahasızlıq
• Normaldan fərqli olan huysuz davranışlar

Qəbizliyin keçmədiyi hallarda

Qəbizliyin irəliləməsi və ya dərmanlara cavab vermədiyi hallarda daha geniş bir müayinə üçün Uşaq Qastroenterologiyası mütəxəssisinə müraciət etmək lazımdır. Qəbizlik səbəblərinə aid tədqiqatlar təkrarlanır və irəli müayinələr aparılır.

Qəbizlikdəki prosesdə siqnal simptomları bunlardır:

• İshal hücumları
• Makatdan qanaxmaların başlaması
• Nəcisləmə edilməməsi

Bu halda kolonoskopiya, rektoskopiya, rektal manometri müayinələri aparıla bilər. Müalicə üçün Uşaq Cərrahiyyəsi mütəxəssisinə müraciət etmək lazım gələ bilər.

Uşaqlarda qəbizliyin diaqnoz metodları nələrdir?

İlk əlamət körpə və ya uşağın nəcisini edərkən çətinlik çəkməsi və ağrı hiss etməsidir. Hətta nəcisləmə uşağı ağlada biləcək qədər əzab verici ola bilər. Nəcis aralıqları get-gedə uzanır. Körpənin bezini dəyişdirən şəxs nəcisin seyrəkliyini və get-gedə qatılığının artdığını fərq edir.

Ancaq nəcisini özü edə biləcək yaşdakı uşaqlarda bu seyrəklik gözdən qaça bilər. Ən çox yanlış anlama nəcisin tamamilə bərk olmamasıdır. Nəcis qatılığında müəyyən artımlar uşağın nəcisi tam sərt olmasa belə qəbizlik lehində şərh edilməlidir.

Uşaqda nəcis etmədiyi dövrlərdə qarın ağrıları, hətta bəzən qusma da ortaya çıxa bilər. Böyük uşaqlarda nəcisin xüsusilə ilk hissəsi quru, sərt və iridir. Üstündə xətt şəklində qan görünə bilər və ya kiçik-kiçik sərt parçalar şəklində ola bilər. Qan miqdarı çoxdursa, başqa əhəmiyyətli bir səbəbin olması unudulmamalıdır.

Uşaqlarda qəbizlik diaqnozu üçün uşaq həkimi tərəfindən fiziki müayinə və qidalanma-tualet vərdişləri haqqında suallarla diaqnoz qoyulur:

• Tualetə getmə tezliyi və nəcisləmə zamanı yaşanan çətinliklər
• Yemək vərdişləri
• Tualet təlimi
• Varsa uşağın sağlamlıq problemləri
• Varsa istifadə olunan dərmanlar

Fiziki müayinə zamanı həkim qarında şişlik və ya həssaslıq olub-olmadığını yoxlayır. Həmçinin rektumda çatlaq, qanama və ya tıxanma olub-olmadığını da yoxlaya bilər.

Bağırsaqlardakı nəcisi görmək üçün rentgen və altda yatan problemlərin müəyyən edilməsi üçün laboratoriya testləri də tələb oluna bilər.

Uşaqlarda qəbizliyin müalicə yöntəmləri nələrdir?

Uzun sürən və ya düzgün müalicə edilməyən qəbizlik nəticəsində anus kənarında çatlaq yaranır. Daha sonra anus kənarlarında bənövşəyi rəngdə damar genişləmələri görünür. Əgər qəbizlik müalicəsiz qalarsa, bunlar daha sonrakı yaşlarda (ilk gənclik dövründə) hemoroid (basur) halını alırlar.

Uzun sürən hallarda get-gedə nəcisləmə mexanizmi pozulacaqdır. Bunu nəcis sızdırma və hətta nəcisini heç saxlaya bilməmək kimi müalicəsi son dərəcə çətin hallar izləyə bilər. Buna görə müalicənin başlanğıcında alınan yaxşı nəticələrə baxaraq müalicəni kəsməmək, təkrarlamaması üçün səbrlə və diqqətlə davam etdirmək lazımdır.

Müalicədə xüsusilə qəbizlik səbəbi olduğunu yaxşı bildiyimiz qidalar (banan, alma və yerkökü, kola, çay, həddən artıq qəbul edilirsə inək südü) qəbizlik keçənə qədər pəhrizdən uzaqlaşdırılmalıdır. Dolayısıyla bu qidaları körpələrə başlarkən həddən artmamaq üçün diqqət yetirilməsi yerinə düşəcəkdir.

Çox miqdarda inək südü qəbul edən uşaqlarda qəbizlik yaranmasından bu qidanı tək başına məsul tutanlar da var. Qəbizliyin dərəcəsinə görə nəcis yumşaldıcı dərmanların da həkim nəzarətində istifadəsi faydalı olacaqdır. Əgər çatlaq varsa müalicəsi edilməli və uşağın ağrısız nəcis etməsi təmin edilənə qədər müalicəyə davam edilməlidir.

Uşaqda yaxşı bir tualet vərdişi təmin edilə bilməsi üçün bunlar tövsiyə edilə bilər. Nə zaman harada gələcəyi bilinməyən nəcisləmə arzusu çox vaxt ən uyğun olmayan vaxtları seçir və təxirə salınır. Hər təxirə salma qəbizliyə bir addımdır. Hər gün, xüsusilə bir yeməyin (məsələn, səhər yeməyinin) ardından nəcis etməyə öyrədilən uşaqların bütün həyatları boyunca rahat olduqları bildirilir.

Nəcis saxlama bacarığı uşaqdan uşağa böyük dəyişikliklər göstərməklə bərabər, ümumiyyətlə 1-3 yaş arasında həyata keçirilir. Bu təlim zamanı uşağa təzyiq edilməməli, təşviq etməklə kifayətlənilməlidir. Heç vaxt cəza mövzusu olmamalı və bunun normal bir bədən funksiyası olduğu uyğun bir dildə izah edilməlidir.

Qəbizlik uşaqlarda müxtəlif problemlərə yol aça bilər və bu hallarda cərrahiyyə daxil olmaqla müxtəlif müalicələr tətbiq edilə bilər. Bu problemlər, anal fissur, fistul kimi makatda çatlaqlar, nəcis qaçırma və ya hemoroid ola bilər.

Evdə aparılan qəbizlik müalicəsində

Qidalanma vərdişlərinin düzəldilməsi, sulu və yumşaq qidalarla qidalanma, tualet təlimi və bəzi dərmanlar qəbizliyin aradan qaldırılmasını təmin edir. Qəbizlik uzun müddətli, tez-tez müalicəyə cavabın yoxlanıldığı bir proses tələb edir. Buna görə səbr və müntəzəm təqib vacibdir. Makat darlığı, makatda çatlaq kimi hallar yaranarsa, ciddi qəbul etmək lazımdır.

Uşaq Qastroenterologiyası mütəxəssisi ilə məsləhətləşərək qəbizliyə səbəb olan faktorların düzəldilməsi, qəbizliyə səbəb olan bütün qidaların qaldırılması, qidalanma tezliyinin tənzimlənməsi, müəllim və evdə qayğı göstərən şəxslə əlaqədə olmaq lazımdır.

Uşağın tualet təlimindən qorxmaması üçün dialoqda olmaq, bu mövzunu lazım gəldikdə pedaqoq və ya uşaq psixiatriya mütəxəssisi ilə müzakirə edərək təsir edən faktorları aradan qaldırmaq lazım gələ bilər.

Qidalanmada qəbizlik önləyici pəhrizə başlamaq asan görünsə də tətbiqi çətin ola bilər və pedaqoji yardım lazım gələ bilər.

Qəbizlik səbəbi ilə yaranan digər problemlərin müalicəsi

Anal fissur müalicəsində

Qəbizliyi aradan qaldırmaqla yanaşı eyni dövrdə ilıq oturma vannaları və ağrıkəsici kremlərlə fissurun sağalması təmin edilməlidir.

Makat sarkmasında

Həkim tərəfindən rektumun yerinə geri itilməsi ilə manual olaraq müalicə edilə bilər. Həkimin istiqaməti ilə bağırsaq hərəkətlərini asanlaşdıran dərmanlar və ya bir qliserin fitili istifadə edilə bilər.

Nəcis qaçırmada

• Nəcis yumşaldıcı dərmanlar
• Uşağı tənqid etmədən, cəzalandırmadan müsbət bir əlaqə qurulması
• Ailə daxilində münasibətlər pozulmuşsa, psixoloqdan yardım alınması
• Uşaq stres altındadırsa, səbəblərinin və həll yollarının araşdırılması
• Valideynlər tərəfindən müntəzəm tualet vərdişinin qazandırılması
• Lifli qidalar, bol meyvə və tərəvəzlər, bol su içmək faydalı ola bilər.

Uşağınızın etməli olduqları

• Müntəzəm olaraq idman etmək, lift əvəzinə pilləkən istifadə etmək, qaçmaq, yürümək
• Tualet hissi gələndə dərhal tualetə getmək, tələsmədən bağırsaqların tam boşalmasını gözləmək
• Hər gün bol su içmək
• Bol tərəvəz və meyvə yemək
• Çörəyi sevirsə, tünd çörəklər yemək
• Müsli və bənzəri məhsulları sevirsə, bol maye ilə birgə istifadə etmək
• Fast food, kakao və şokoladdan uzaq durmaq

Üç gündən nadir nəcis etmək, nəcisin çox sərt, qalın və quru olması qəbizlik olaraq təyin olunur. Anal fissura səbəb olan qəbizliyi ortaya çıxaran faktorlar belə sıralanır:

• Az lifli qidalarla qidalanma

Lif tərkibi az olan qidalar bağırsaqların işləməsini yavaşladır.

• Çox Sürətli və Çeynəmədən Yemək

Yaxşı çeynənmədən udulan lokmalar bağırsaqların işləməsini çətinləşdirir.

• Kifayət Qədər Maye Qəbulu Olmaması

Bol su içilmədikdə bağırsağın tərkibi də sərtləşir.

• Hərəkətsizlik

Gün ərzində kifayət qədər hərəkət etməmək bağırsaqların tənbəlləşməsinə yol açır.

• Təxirə Salmaq

Oyuna ara vermək istəməyən uşaqlar nəcislərini saxlayır və zamanla qəbizlik inkişaf edir.

• Dərmanlar

Bəzi dərmanların uzun müddətli istifadəsi qəbizliyə səbəb ola bilər. Bunları həkiminiz ilə dəyərləndirilməniz tövsiyə edilir.