Gündüz yuxusu gecə yuxusunun yerini tuta bilərmi? Cəmi 6 saat yatmaq kifayət edərmi?

Əgər gecə yuxusuz qaldığınız üçün gündüz şirin yuxu ilə bu açığı bağlamağa çalışırsınızsa, bu xəbər məhz sizin üçündür...

Bəlkə gecənin gec saatlarına qədər sosial mediada vaxt keçirdiniz, ya da narahat düşüncələrdən dolayı bütün gecəni yuxusuz keçirdiniz. Nə olursa olsun, kifayət qədər yatmadınız və “Gündüz bir az yatmaqla bunu kompensasiya edə bilərəmmi, enerjimi toplayarammı?” deyə düşünürsünüz. Bu barədə mütəxəssislər vacib xəbərdarlıqlar edir.

Massaçusets Universitetində yuxu elmi sahəsində araşdırmalar aparan Dr. Rebecca Spencer qeyd edir ki, “Gündüz yuxusu günün qalan hissəsi üçün lazım olan enerjini toplamağa kömək edə bilər, lakin gecə kifayət qədər yatmamağın yaratdığı sağlamlıq risklərini aradan qaldırmaya bilər.” Bəs niyə?

ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Profilaktika Mərkəzlərinin 2020-ci ildə keçirdiyi sorğuya görə, ABŞ-da böyüklərin üçdə birindən çoxu tövsiyə olunan ən azı yeddi saatlıq gecə yuxusunu ala bilmir. Mütəxəssislər kifayət qədər yatmamağın piylənmə, yüksək qan təzyiqi, şəkərli diabet, koronar ürək xəstəliyi, insult, zehni problemlər kimi bir çox sağlamlıq risklərini artırdığını bildirirlər.

Dr. Spencer yuxunun uzunluğu qədər keyfiyyətinin də vacib olduğunu deyir. Bu keyfiyyət yuxunun müxtəlif mərhələlərində keçirdiyiniz vaxtla müəyyən edilir.

İnsanlar yatarkən hər biri təxminən 90 dəqiqə davam edən yuxu dövrlərindən keçir. Hər dövr dörd mərhələdən ibarətdir. İlk iki mərhələ yüngül yuxu hesab olunur. Bu mərhələlərdə əzələlər boşalır, bədən temperaturu düşür, ürək döyüntüsü və tənəffüs yavaşlayır və yavaş-yavaş yuxuya gedirik.

Üçüncü mərhələ dərin yuxu kimi tanınır. Burada gözlər və əzələlər tamamilə boşalır, bədəndə sümük, əzələ kimi toxumalar bərpa olunur, immun sistemi güclənir, yaddaşlar işlənir və möhkəmlənir.

Dördüncü mərhələ isə ingiliscə “sürətli göz hərəkəti” mənasını verən “rapid eye movement”in qısaldılmış forması olan REM mərhələsidir. REM yuxusu üçüncü mərhələ qədər dərin olmasa da, yuxu görmə ehtimalımızın ən yüksək olduğu, öyrənmə, xatirələrin saxlanılması və əhval-ruhiyyənin tənzimlənməsi prosesləri ilə əlaqəli olan mərhələdir.

Johns Hopkins Tibb Məktəbindən klinik psixoloq və davranışsal yuxu müalicəsi üzrə mütəxəssis Molly Atwood bildirir ki, “Ara-sıra gecələr yaxşı yata bilməmək normaldır. Lakin hər gecə bu mərhələləri mütəmadi olaraq keçə bilmirsinizsə, bir sıra sağlamlıq problemləri ilə üzləşə bilərsiniz.”

Dr. Spencer isə gündüz yuxusunun bu açığı bağlamayacağını bildirir və əlavə edir: “Gecə bir neçə saat yatdıqdan sonra üzərinə gündüz də yatıb cəmi 6 saatı tamamlayarsınız. Lakin sağlamlığa olan faydalarını bu şəkildə toplaya bilməzsiniz. 90 dəqiqədən daha az davam edən gündüz yuxularında adətən yuxunun üçüncü və dördüncü mərhələlərinə keçilmir, yəni gecə ərzində yuxuladığınız o dərin, sağaldıcı yuxunu yata bilməzsiniz.”

90 dəqiqədən uzun davam edən gündüz yuxuları, sağlamlığa faydalı olan dərin yuxu mərhələlərini əhatə edə bilər. Lakin uzun gündüz yuxularının mənfi cəhəti qısa olanlarla müqayisədə daha çox çaşqınlıq və ağırlıq hissi yaratmasıdır.

Bu mövzuda aparılan bir araşdırma çərçivəsində verilən riyaziyyat testlərində, yuxunun ən dərin mərhələsində oyananların REM yuxusu zamanı oyananlarla müqayisədə daha pis nəticələr əldə etdiyi müəyyən edilib.

Dr. Atwood bununla yanaşı, qısa gündüz yuxularının faydalı ola biləcəyi halların da olduğunu vurğulayaraq deyir: “Əgər gecə yaxşı yatmamısınızsa və işləməyiniz lazımdırsa, gündüz yuxusu reaksiya sürəti və yaddaş kimi funksiyaları yaxşılaşdıra bilər. Məsələn, adətən gün ərzində çalışırsınızsa, 20-30 dəqiqəlik gündüz yuxusu sizi halsız etmədən və həmin gecə yuxunuzu pozmadan oyanıqlıq səviyyənizi artıra bilər.”

Gündüz yuxuları eyni zamanda hava yolları pilotları, sürücülər, həkimlər və növbəli işləyən şəxslər kimi gecə çalışan insanların ayıq və diqqətli qalmasına da kömək edir. Dr. Atwood bildirir ki, yaşlı insanlarda gecə tez-tez tualetə getmə ehtiyacı kimi yaşla bağlı problemlərin qarşısında da gündüz yuxusu faydalı ola bilər.

Dr. Atwood gündüz yuxusu ehtiyacı olanlara bəzi tövsiyələr də verərək qeyd edir: “Gündüz yuxusu 30 dəqiqədən çox çəkməsin ki, gecə yuxunuz qaçmasın. Gündüz yatmaq üçün ən uyğun vaxt özümüzü yuxulu hiss etdiyimiz və oyanıqlıq səviyyəmizin düşdüyü günortalaradır. Bu düşmə yuxuya getməyi asanlaşdıra bilər.”

Kronik yorğunluq hiss edən və ya gündüz yatmadan gün keçirməyən insanlara davranışsal yuxu mütəxəssisindən yardım almağı tövsiyə edən Dr. Atwood qeyd edir: “İnsanlar bir müddət narahatlıq çəkdikdən sonra ailə həkimlərinə müraciət edib yatmalarına kömək edəcək dərmanlar alırlar. Lakin yuxu mütəxəssisi ilə görüşmək, uzun müddət dərmana güvənməkdən daha yaxşı həll yolu ola bilər.”

Çünki yuxu psixologiyası sahəsində təlim almış mütəxəssislər müxtəlif məşqlər və bilişsel davranış terapiyası kimi strategiyalarla ehtiyacınız olan yuxuya qovuşmağınıza kömək edə bilər.

The New York Times qəzetinin "Can a Nap Make Up for a Bad Night of Sleep?" başlıqlı xəbərindən tərcümə olunmuşdur.